Στο πλαίσιο του επετειακού εορτασμού για τα 180 χρόνια από την ίδρυση του ΕΚΠΑ, στις 2 και 3 Φεβρουαρίου 2017 διεξήχθη στην Αθήνα διεθνές συνέδριο με θέμα «Ευρωπαϊκές Πόλεις σε κρίση: από τον 12ο αιώνα μέχρι σήμερα». Το συνέδριο διοργάνωσε το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Δημοσίου Δικαίου και οι εργασίες έλαβαν χώρα στο κτήριο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου στην Πλάκα.
Την επιστημονική/οργανωτική επιτροπή αποτελούσαν οι κκ. Μ. Ντούρου-Ηλιοπούλου, Κ. Γαγανάκης, Ν. Γιαντσή, Κ. Ράπτης, Μ. Παπαθανασίου, μέλη ΔΕΠ του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ.
Εικοσιεπτά επιστήμονες (κυρίως ιστορικοί) από οκτώ ελληνικά πανεπιστήμια (Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστήμιο Πατρών, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο), το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και την Ακαδημία Αθηνών, καθώς και ιστορικοί από τα Πανεπιστήμια της Σορβόννης, της Τουλούζης, την Ανωτάτη Σχολή της Λυόν και το Πανεπιστήμιο της Βιέννης παρουσίασαν τις ανακοινώσεις τους και συμμετείχαν στην ζωηρή επιστημονική συζήτηση.
Το συνέδριο ήταν διαρθρωμένο σε οκτώ συνεδρίες – τέσσερις αφορούσαν την μεσαιωνική (ιδιαίτερα την ύστερη μεσαιωνική) και την πρώιμη νεότερη Ευρώπη και τέσσερις την νεότερη και σύγχρονη Ευρώπη, με έμφαση στον ύστερο 19ο και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος οι εισηγήσεις αναφέρονταν σε πόλεις της ιταλικής χερσονήσου και της Γαλλίας – στοιχείο που οπωσδήποτε αποτυπώνει την ιδιαίτερη σημασία της ιταλικής χερσονήσου στην ιστορία των αστικών κέντρων της ευρωπαϊκής ηπείρου, καθώς και τον θεμελιώδη, καταλυτικό ρόλο που έπαιζε η γαλλική πρωτεύουσα σε κοινωνικοπολιτικές διαδικασίες και διεργασίες οι οποίες καθόρισαν εν πολλοίς την φυσιογνωμία της Ευρώπης. Ένας σημαντικός αριθμός ανακοινώσεων αφορούσε ωστόσο σε άλλες γεωγραφικές περιοχές της ηπείρου, στην Φλάνδρα, την Βρετανία, την Ισπανία, την Αυστρία και την Βαλκανική Χερσόνησο.
Στην πλειοψηφία τους οι ανακοινώσεις επικεντρώθηκαν σε πρωτεύουσες ή μεγάλες πόλεις (Παρίσι, Βρυξέλλες, Φλωρεντία, Βενετία, Ρώμη, Πάντοβα, Λονδίνο, Βαρκελώνη, Βιέννη, Θεσσαλονίκη, Αθήνα) αλλά παρουσιάστηκαν και παραδείγματα μικρότερων πόλεων, ιδίως πόλεων στην ιταλική χερσόνησο, την Γαλλία και την βενετική επικράτεια.
Πόλεμοι, επαναστάσεις και εξεγέρσεις στις ευρωπαϊκές πόλεις ή σε σχέση με αυτές αποτέλεσαν το κεντρικό θέμα πολλών ανακοινώσεων: Ταραχές και εξεγέρσεις στην Φλωρεντία και τις Βρυξέλλες κατά τον ύστερο μεσαίωνα (Θ. Νικολαϊδης, Ν. Γιαντσή), ο αστικός χώρος στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς Πολέμου (S. Gougenheim), πόλεις στην εμπόλεμη ιταλική χερσόνησο του Ύστερου Μεσαίωνα και της Αναγέννησης (Ε. Σακελλαρίου, Α. Διαλέτη), γαλλικές πόλεις στη διάρκεια των Θρησκευτικών Πολέμων (Κ. Γαγανάκης), το Παρίσι την εποχή του γαλλοπρωσικού πολέμου και της Κομμούνας (Ξ. Μαρίνου), το Παρίσι την εποχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (Λ. Ευθυμίου, Ε. Λεμονίδου), η Βιέννη στη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου (Κ. Ράπτης), οι βομβαρδισμοί του Λονδίνου κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (Α. Συριάτου) και η Βαρκελώνη στον Ισπανικό Εμφύλιο (Λ. Χασιώτης).
Αρκετές εισηγήσεις πραγματεύθηκαν κυρίως ή σε σημαντικό βαθμό άλλες μορφές κρίσης ή/και συνθηκών που πυροδότησαν κρίσεις: ανοιχτές και/ή υφέρπουσες πολιτικές και θεσμικές διαμάχες στο εσωτερικό πόλεων, μεταξύ πόλεων ή αναφορικά με πόλεις (Ν. Καραπιδάκης, Δ. Γιαννακόπουλος, Ph. Nelidoff, Χ. Μελετιάδης, Δ. Γάσπαρης), την απειλή της πραγματικής ή φαντασιακής παραβατικότητας για τον αστικό χώρο και την διαχείρισή της (Γ. Σμαρνάκης, Ε. Crouzet-Pavan, Πλακωτός), την πόλη ως μελλοντική δυστοπία στην πρώιμη νεοτερικότητα (D. Crouzet), την μετανάστευση στον αστικό χώρο ως κατασκευασμένη κρίση (A. Steidl), διαμάχες για την χρήση του αστικού χώρου (Α. Κοφινάκης, Μ. Αρκολάκης, Α. Παπαζαφειροπούλου, Γ. Βοζίκας), τον ρόλο φυσικών φαινομένων και επιδημιών (Δ. Γάσπαρης).
Η «κρίση», ο τόσο επίκαιρος αυτός όρος, αναδείχθηκε ως έννοια η οποία, εάν χρησιμοποιηθεί με προσοχή, μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο και βασική οπτική γωνία προσέγγισης της ιστορικής έρευνας. Από μεθοδολογικής πλευράς ομιλητές και ομιλήτριες, σε εναρμόνιση με τα διεθνή ιστοριογραφικά ρεύματα, προσέγγισαν συνολικά την πόλη ως διαδικασία, μέσα από διαφορετικά μεθοδολογικά πρίσματα, όπως η ανάλυση του λόγου, η ιστορική ανθρωπολογία ή η ιστορία του φύλου, συχνά στο πλαίσιο της λεγόμενης «χωρικής στροφής».
Το συνέδριο, επιτυχημένο κατά κοινή ομολογία, παρακολούθησε πλήθος κόσμου από την επιστημονική κυρίως κοινότητα, κυρίως όμως ένας πολύ σημαντικός αριθμός προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών –τριών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Στους καιρούς της κρίσης αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό για το μέλλον της ιστορίας των πόλεων και της ευρωπαϊκής ιστορίας στη χώρα μας.
